Negen maanden op negen maanden af, luidt het motto over ontzwangeren. Tara Stokdijk heeft haar (al ruim een jaar lege) buik vol van dat sprookje.
Toen ik mijn baby met een bloedvaart op de wereld zette, kreeg ik daarna nog flink wat lichamelijke ellende cadeau: van een gescheurde schaamlip tot naweeën en stuwing. O, en mijn plas ophouden? Vergeet het maar. De meeste kwalen verdwenen gelukkig snel, maar sommige bleven, dat noemen ze ‘ontzwangeren’. Wanhopig klampte ik me eraan vast dat het negen maanden op en negen maanden af is. Maar toen mijn kind bijna een jaar oud was en ik nog steeds haaruitval, heel hevige menstruaties en moodswings had, kreeg ik sterk het vermoeden dat die negen-maanden-regel gelul is.
Marissa (33) hoopte ook snel weer de oude te worden na de bevalling, maar haar klachten namen juist toe: ‘Haaruitval, slapeloosheid, paniekaanvallen en gewichtstoename, het werd allemaal alleen maar erger. Ook had ik hevige stemmingswisselingen. Ik kon binnen een seconde van nul naar honderd gaan qua boosheid. Omdat die negen maanden voorbij waren, vond ik dat ik weer ‘normaal’ moest zijn. Ik praatte daarom liever niet over mijn klachten, bang dat ik als aansteller gezien zou worden.’ Lies (31) heeft een kind van tweeënhalf en voelt zich pas net weer een beetje zichzelf. ‘De eerste vier maanden was ik dolgelukkig, maar toen mijn kind daarna nog niet doorsliep en ik weer moest werken, werd het zwaar. Mijn ongesteldheid kwam terug, vele malen pijnlijker dan ik gewend was. Ook had ik last van schimmelinfecties. Daar kreeg ik een kuur voor van de huisarts en ik was verbaasd toen die vertelde dat dat door hormonale schommelingen komt. Je hoort daar nooit iemand over.’
Dorien Yassa is eigenaar van psychologenpraktijk Mom & Mind, en gespecialiseerd in psychische klachten rondom zwangerschap,geboorte en de eerste jaren als moeder. Volgens Yassa kun je het herstel na een zwangerschap verdelen in twee categorieën: lichamelijk ontzwangeren en ‘mat-
rescence’. ‘Hiermee bedoelen we de overgang naar het moederschap en wat die mentaal met je doet.
Moeder worden is een identiteitsverschuiving.’ Als kersverse moeder heb je een nieuwe rol te vervullen en die moet je zien in te passen in het leven dat je al had, aldus Yassa: ‘Dat proces kan best verwarrend zijn, want het is erg wennen, dat nieuwe leven.’ En dat terwijl we eigenlijk maar weinig tijd en ruimte hebben om te wennen. ‘Moeders zijn het eerste jaar met hun baby vooral aan het zorgen en ook een beetje aan het overleven. Pas na een jaar krijgen vrouwen ruimte om te wennen aan hun nieuwe leven en zich steeds wat meer in balans voelen. Je helemaal op je gemak voelen bij je nieuwe identiteit als moeder, kan zomaar twee à drie jaar duren.’
‘Het risico aan zo’n onrealistisch streven vanuit de maatschappij is dat je het gevoel krijgt dat je faalt’
Heerlijke hormonen
In haar praktijk ziet Yassa geregeld vrouwen die hoopten zich na negen maanden weer helemaal de oude te voelen, maar bij wie dat niet zo is. Ze vindt een motto als ‘negen maanden op, negen maanden af’ dan ook best gevaarlijk. ‘Het risico aan zo’n onrealistisch streven vanuit onze maatschappij, is dat je snel het gevoel krijgt dat je faalt. Een op de vijf vrouwen in deze levensfase heeft psychische klachten. Ik begrijp wel hoe dat komt. We voelen continu druk om op ons oude niveau te presteren en balen ervan als dat niet meteen lukt. Tegelijkertijd is er in de maatschappij weinig aandacht en steun voor de overgang naar het moederschap. De meeste vrouwen moeten drie maanden na de bevalling weer aan het werk, maar dan is echt nog helemaal niemand ontzwangerd.’ Yassa ziet in haar praktijk vrouwen die door die druk kampen met somberheid, het gevoel dat ze nooit kunnen ontspannen, uitputting, burn-outklachten en angst- en dwanggedachten. En dan is er ook nog het lichamelijke herstel. Hoe snel dat gaat, hangt van meerdere factoren af. Yassa somt op: ‘Hoe is je bevalling gegaan? Hoeveel slaapgebrek heb je? Hoe snel zijn je hormonen weer in balans?’ Dat laatste onderwerp, hormonen, speelt een enorme rol.
Merel van der Velden is eigenaar van De Hormoon Kliniek en weet alles van hormonen rond de zwangerschap. Om te begrijpen wat er hormonaal allemaal met je gebeurt tijdens ontzwangeren, geeft Van der Velden een spoedles: ‘In het eerste trimester van je zwangerschap beginnen de vrouwelijke geslachtshormonen ontzettend toe te nemen. Misschien heb je dat wel gemerkt, want daar kun je flink misselijk van worden. Vooral het hormoon progesteron neemt toe. Dat zorgt ervoor dat de baby optimaal kan groeien en het wordt ook wel het zenhormoon genoemd. Het is namelijk een stofje dat ervoor zorgt dat je je tijdens je zwangerschap verliefd, relaxed en zelfs euforisch kunt voelen. Vooral vrouwen die voor hun zwangerschap laag in hun progesteron zaten, voelen zich tijdens de zwangerschap heerlijk.’ Maar je raadt het al: na de bevalling neemt de aanmaak van deze hormonen weer af. Van der Velden noemt dit de beruchte ‘drop’, oftewel daling. ‘Die drop begint ongeveer een week na de bevalling. Je progesteron keldert dan. Als je borstvoeding geeft, gaat het wat geleidelijker naar beneden. Maar in sommige gevallen daalt het zo erg, dat je lager in je progesteron zit dan voor je zwangerschap.’ En dat kun je merken. Tijdens je zwangerschap voelde je je hartstikke lekker door al die hormonen en plots moet je het met minder progesteron dan ooit tevoren doen. ‘Dan ontstaat een hormonale disbalans en dat maakt dat je je slecht voelt. Het kan best even duren voordat het weer op peil is.’
Kort lontje
Het verwarrende aan de periode na de zwangerschap, is dat ouders dan vaak weinig slapen. Moeders kunnen kampen met allerlei klachten door die hormonale disbalans, maar koppelen die klachten aan het slaapgebrek. Welke klachten zijn nou echt typisch voor hormonale disbalans? Van der Velden: ‘Het hebben van een kort lontje is een typische hormonale klacht. Dus weinig kunnen hebben, snel uit je slof schieten en jezelf daarin niet herkennen. Misschien ben je plots aan het schreeuwen tegen je oudste kind of partner, om iets waar je normaal gesproken helemaal niet boos om zou worden.’ Van der Velden ziet ook dat veel vrouwen na het dalen van de geslachtshormonen kampen met haaruitval. ‘Die beruchte drop is weer de boosdoener. Daar komt bij dat de baby nutriënten van de moeder steelt tijdens de zwangerschap en daarna eventueel via borstvoeding. Die gezonde vitaminen, mineralen en vetzuren heeft het kind harder nodig dan de moeder.’ Helaas kan dat wel ten koste gaan van je mooie coupe dus. Als we denken aan hormonen denken we ook aan onze menstruatiecyclus. Wanneer is die weer een beetje zoals-ie was? Dat heeft te maken met borstvoeding.
Van der Velden: ‘Vaak komt de menstruatie pas weer op gang als de moeder stopt met borstvoeding geven. De natuur heeft dat zo bedacht zodat de kans op een volgende zwangerschap in die periode klein is. Al moet je het niet als anticonceptie zien, want zwanger worden is dan niet onmogelijk. Als je stopt met borstvoeding geven, kan het even duren voor je menstruatie weer zo regelmatig is als je gewend was. Ook kan het eerst wat heviger zijn, dat komt weer door die hormonale schommelingen.’ Wat Van der Velden van ‘negen maanden op, negen maanden af’ vindt? ‘Ik denk dat het een utopie is. Zeker in de huidige, westerse samenleving is het achterhaald.’ Ze vermoedt dat dat motto generaties terug is bedacht. ‘In de tijd van onze oma’s hoefden de meeste moeders niet te werken. Ze hadden minder stress en prikkels. Ook zaten er vroeger minder hormoonverstorende stoffen in voedsel en verzorgingsproducten. Ik kan me voorstellen dat het in de tijd van onze oma’s haalbaarder was om in negen maanden tijd helemaal te ontzwangeren.’ Minder stress heeft namelijk een positieve invloed: ‘Progesteron en het stresshormoon cortisol hebben een directe link met elkaar. Als je veel stress hebt, maak je minder progesteron aan. Ervaar je veel stress, bijvoorbeeld omdat je na drie maanden weer op de werkvloer moet verschijnen, dan kan dat effect hebben op het ontzwangeren.’
‘Negen maanden op, negen maanden af is een utopie. Zeker in de westerse samenleving is het achterhaald’
Hersenen veranderen
En zo zijn we terug waar we begonnen: bij de druk om snel weer mee te draaien in de maatschappij, terwijl er zowel psychisch als fysiek nog van alles met je aan de hand is. Het wordt tijd om anders naar ontzwangeren te kijken en het niet te zien als een fase van een paar maanden met een duidelijke deadline. Yassa adviseert om ermee om te gaan zoals we doen met de puberteit: ‘Rond de zwangerschap maak je ontzettend veel hormonale veranderingen door, net als in de puberteit. Toch zien we de puberteit als een fase van ontwikkeling waar geen vaste eindtijd aan zit. We zeggen niet: ‘Na een jaar moet je wel uitgepuberd zijn’. Waarom doen we dat met ontzwangeren wel? En waarom wordt er zo gehamerd op de oude versie van jezelf worden, als we ook een nieuwe versie kunnen worden die veel beter past bij ons veranderde leven?’
Over veranderen gesproken, wist je dat wetenschappelijk is aangetoond dat delen van je brein veranderen als je moeder wordt? ‘Dat is bedoeld om je te helpen effectiever voor je baby te zorgen. Veranderingen in de hersenen zijn twee jaar na de bevalling nog aangetoond bij moeders. Langer is het niet onderzocht, maar het is best aannemelijk dat je hersenen blijvend anders zijn. Voor een deel word je dus echt een ander mens.’ Yassa adviseert dan ook: ‘Accepteer dat je niet helemaal meer je oude zelf bent. Omarm je nieuwe rol en identiteit.’ Van der Velden vult aan: ‘Deels verander je blijvend en het andere deel kost nu eenmaal tijd. Hoe snel je hormonaal gezien weer in balans bent, is voor iedereen anders. Als je nog geen (regelmatige) cyclus hebt, zijn je hormonen lastig te meten en dat maakt het soms nogal onduidelijk.’ Wat mij inmiddels wel duidelijk is: op ontzwangeren kun je geen one-size-fits-all motto plakken. Weg met die onrealistische deadline.